بررسی خواص زعفران در رنگرزی کاغذ بر اساس دستورالعمل‌های متون تاریخی (مطالعه ثبات رنگی در برابر نور)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشکده حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر تهران، تهران، ایران

2 پژوهشکده توسعه فرایندهای شیمیایی، پژوهشگاه شیمی و مهندسی شیمی ایران، تهران، ایران

چکیده

هدف این پژوهش، بررسی ثبات رنگی زعفران با توجه به دستورالعمل‌های ساخت رنگ در متون تاریخی ایرانی در برابر نور و شناسایی، معایب و مزایای آن برای استفاده در مرمت نسخ خطی است. سه نمونه کاغذ منتخب (I، II و III) با دستورالعمل‌های مختلف زعفران رنگ شد و بر اساس استاندارد 20283ISIRI ، در محفظه زنون پیرسازی گردید. سپس میزان تغییرات رنگ، ریخت‌شناسی الیاف، تخریب سلولز قبل و بعد از پیرسازی مورد آزمایش قرار گرفت. نتایج آزمایش‌ها نشان داد کاغذ III رنگرزی نشده به دلیل نداشتن افزودنی، پس از پیرسازی پایداری بیشتری نسبت به دو نوع کاغذ دیگر دارد. در مقایسه سه روش رنگرزی قبل و بعد از پیرسازی، زعفران سبب اکسایش کاغذ نشده و روش مستقیم برای رنگرزی سه نوع کاغذ، روش مناسب‌تری است. مقدار ثبات رنگی در نمونه‌های رنگرزی شده با روش دندانه زدن هم‌زمان پایداری بیشتری نسبت به روش پیش دندانه دارد، هر چند در روش پیش دندانه و مقایسه اختلاف کل رنگ، کاغذ II پایداری بیشتری نسبت به کاغذ Iداشته که این موضوع نشانگر تأثیر نوع کاغذ بر ثبات رنگی ماده رنگزای مورد استفاده در رنگرزی است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Study of Light fastness Properties of Saffron Used in Paper Dyeing according to Historical Treatises

نویسندگان [English]

  • S. Roohi Dehboneh 1
  • K. Samanian 1
  • M. Afsharpour 2
1 Faculty of Conservation, University of Art,Tehran, Iran
2 Chemistry and Chemical Engineering Research Center of Iran, Tehran, Iran
چکیده [English]

The purpose of this study is investigation of the colourfastness of saffron according to the instructions of dyeing in Persian historical treatises, and identifying the advantages and disadvantages of applying it in the restoration of manuscripts. Three types of selected papers (I, II and III) were dyed with saffron via different instructions. Ageing was done based on the ISIRI 20283 in Xenon container. Then, the color changes, fiber morphology and degree of cellulose degradation were compared before and after ageing. The experiments had shown that paper III, which was not dyed, had more stability than the other two types of paper after ageing. Comparing three types of dyeing methods, saffron had not been caused the oxidation of papers and the direct dyeing method was more appropriate for dyeing among three types of papers. Colourfastness in meta-mordanting method was more stable than pre-mordanting method. However, in the pre-mordanting method, comparing the total color difference (∆E) show that paper II was more stable than paper I. So, the type of paper can affect on the colourfastness of dye and this should be considered as an important issue in dyeing.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Saffron
  • Plant colorant
  • Light fastness
  • Manuscript
  • Restoration
  • Historical treatises

مراجع

  1. ن. اکتایی، هنر رنگرزی با گیاهان. انتشارات دفتر نشر خودکفایی، تهران. 1363.
  2. T. Bechtold, R. Mussak, Handbook of natural colorant, willey. 2009
  3. و. افشار، فرآیند و روش‌های رنگرزی الیاف با مواد طبیعی. انتشارات دانشگاه هنر تهران، تهران. 1380.
  4. ف. طالب‌پور، م. ویسیان، رنگرزی نخ خامه پشمی با گل زعفران- بررسی تأثیر دندانه و اسید. نشریه علمی پژوهشی گلجام. (1393) 25، 45-29.
  5. ا. جاویدتاش، روش رنگرزی با گیاهان و تعیین ثبات 724 رنگ گیاهی. انتشارات مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع، تهران. 1374.
  6. P. Knipe, K. Eremin, M. Walton, A. Babini, G. Rayner, Materials and techniques of  islamic manuscripts. Heritage Sci. 6 (2018), 1-40.
  7. ز. سلطانی، ح. فرهمند بروجنی، ع. عابد اصفهانی، بررسی تأثیر افزودنی عسل بر روی مرکب سنتی ایرانی، نشریه علمی علوم و فناوری رنگ، (1395)10، 54- 43.
  8. M. Barkeshli, Material tecnology and science in persian manuscripts. Manuscr. Cult. 8(2015), 187-214.
  9. گ. ا. شریفی، م. مکاری، م. کامیار، بکارگیری رنگ زعفران در تزئین صفحات نسخه‌های قرآنی. دو فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات هنر اسلامی. (1392)18، 24- 7.
  10. گ. ا. شریفی، گ. شریفی، یک گیاه دارویی از زاویه دیگر: کاربرد زعفران در هنر کتاب‌آرایی، اولین همایش ملی گیاهان دارویی و کشاورزی پایدار، دانشگاه شهید مفتح، همدان، ایران، 1392.
  11. ه. حمیدیان، ض. محمدی، شیمی و تکنولوژی رنگ. انتشارات دانشگاه پیام نور، 1390.
  12. م. خان احمدی، ر. حاجی آقایی، س. قاسمی، ش. آخوندزاده، ن. آشوری، ح. نقدی آبادی، مروری بر خواص گیاهان دارویی. نشریه علمی پژوهشی گیاهان دارویی. (1392)52، 1-25.
  13. ق. باقرزاده، ر. حسین‌آبادی، ز. عرب‌پور، بهره‌گیری از گلبرگ و پرچم زعفران به عنوان ضایعات برای رنگرزی الیاف پشمی و بررسی ثبات‌های رنگی، نشریه علمی پژوهشی پژوهش‌های زعفران. (1392)، 143-136.
  14. ح. بارانی، ز. جمشید دوست ملکوتی، س. رفیعی، بهینه‌سازی شرائط رنگرزی الیاف پشمی با گلبرگ زعفران جهت کسب شید آبی. نشریه علمی علوم و فناوری رنگ. (1395)10، 266- 259.
  15. س. محی‌الدین بناب، کاغذ، تاریخچه، نگهداری آن. انتشارات آموت، تهران. 1389.
  16. م. برکشلی، اثرات میکروبی حنا در رنگرزی سنتی کاغذهای تاریخی. نشریه هنر نامه. (1378)3.
  17. ع. ابراهیمی جعفری، اوراقی از تاریخ صحافی و نسخه‌نویسی از دوره قاجار، نشریه نامه بهارستان. (1384)11، 296-285.
  18.  رساله در بیان طریقه ساختن مرکب الوان و کاغذهای الوان. نسخه خطی به شماره ثبت 2870، مرکز اسناد، کتابخانه و موزه ملی ملک. 10 ه.ق.
  19. ن. مایل هروی، کتاب‌آرایی در تمدن اسلامی- مجموعه رسائل در زمینه خوشنویسی، مرکب‌سازی، کاغذگری، تذهیب و تجلید به انضمام فرهنگ واژگان نظام کتاب‌آرایی. انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد. 1372.
  20. پ. اذکایی، رساله خط در بیان کاغذ و رنگ‌های الوان و نگاره‌ها و ترکیب مرکب و قلم و خط اوهل. نشریه هنر و مردم. (1348)85، 57 - 51.
  21. م. برکشلی، رنگ سبز زنگار و مراحل تخریب آن در مکتوبات مذهب، نشریه علمی ترویجی اثر. (1376)28، 155 – 148.
  22. گ. ا. شریفی، گ. ل. شریفی، بررسی تداوم استفاده از زعفران در هنر کتاب‌آرایی ایران. نشریه علمی پژوهشی نگره. (1392) 28، 13-5.
  23. ع. نوشاهی، بیاض خوشبویی- در شرح اسباب و لوازم فرهنگ و تمدن شبه قاره در دوره تیموریان. نشریه نامه بهارستان. (1380)4، 86-79.
  24. ع. صیرفی، گلزار صفا. فیلم نسخه خطی به شماره 3/3637، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران. 950 ه.ق.
  25. م. ت. دانش‌پژوه، گلزار صفا، صیرفی. نشریه هنر و مردم. (1349)93، 42-30.
  26. م. چترایی، متنی از روزگار صفویان درباره هنرها و صنایع گوناگون، نشریه پیام بهارستان، (1390)12، 306-318.
  27. ح. ر. قلیچ خانی، رسالاتی در خوشنویسی و هنرهای وابسته. انتشارات روزنه، تهران. 1373.
  28. ع. ا. دهخدا، لغت‌نامه دهخدا. تدوین م. معین، ج. شهیدی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران. 1377.
  29. م. برکشلی، زعفران عامل ثبات سبز زنگار در نگاره‌های ایرانی، نشریه علمی پژوهشی آیینه میراث، (1384)28، 216-185.
  30. M. Barkeshli, Historical & scientific analysis on sizing  materials used in Iranian  manuscripts & miniature paintings. The book & paper group annual. 22 (2001), 9-16.
  31. M. Barkeshli, Historical and scientific analysis of  Iranian  illuminated  manuscripts and  miniature paintings, (2008), 74-88.
  32. M. Barkeshli, Report of title historical & scientific analysis of material used in Islamic manuscript according persian historical treatises, TIMA Grant Project 2007-2008,(2009)
  33. M. Barkeshli, Historical persian recipes for paper dyes. Resturator 37, 1 (2016), 49-89.
  34. H. Ebeid, J. Brown, Y. Holt, and B. Singer, A study of dyed endpaper during islamic mediaeval time in Egypt: purpose, materials and techniques , Paper Conservation: Decisions & Compromises ICOM-CC Graphic Document Working Group- Interim Meeting, Vienna, Austrian National Library,( 2013), 62.
  35. R. Blanc,R., T. Espejo, A. Montes, Sampling & identification of natural dyes in historical maps & drawing by liquid chromatography with diode-array detection. J. Chromatog. 1122 (2010),105-113.
  36. م. حیاتی، رنگرزی الیاف با رنگ‌های طبیعی. انتشارات مؤسسه آموزش عالی علمی کاربردی جهاد کشاورزی، تهران. 1384.
  37. ر. جعفری، ک. قرنجیگ، مطالعه مشخصه‌های رنگی الیاف طبیعی رنگرزی شده با مواد رنگزای طبیعی، نشریه علمی ترویجی مطالعات در دنیای رنگ، (1397)74، 74- 63.
  38. J. Kirby, M. Bommel, A. Verhecken,  Natural Colorants for Dyeing and Lake Pigments Practical Recipes and their Historical Sources, (2014).
  39. C. Krohen, V. Frieling, Hawaii Dye Plants and Dye Receipts, university of Hawaii Press, USA. 1980.
  40. ح. ع. رستمداری، ریاض‌الابرار. نسخه خطی به شماره 4349، مرکز اسناد و کتابخانه آستان قدس رضوی. 979ه.ق.
  41. ا. گلچین معانی، یک رساله نفیس و کهنسال هنری، نشریه دانشکده ادبیات تبریز، 341، 287 - 310.
  42. م. برکشلی، نشست تخصصی موادشناسی نسخ خطی، دانشگاه الزهرا، (1395).
  43. و. هینس، اوزان و مقیاس‌ها در فرهنگ اسلامی. ترجمه غ. ورهرام، انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران. 1388.
  44. م. ت. دانش‌پژوه، رنگ‌سازی در کاغذ و رنگ‌زدایی از آن، نشریه هنر و مردم، (1356)181، 35-16.
  45. ناشناس، مجموعه الصنایع. نسخه خطی به شماره 519- 404، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ج.ا.ا.. 1096 ه.ق.
  46. ع. نوشاهی، ی. بیگ‌پور، بیاض خوشبویی - دانشنامه‌ای در شرح اسباب و لوازم فرهنگ و تمدن شبه قاره در دوره تیموریان. انتشارات منشور سمیر، تهران. 1394.
  47. ص. روحی دهبنه، بررسی خواص فام‌های زرد رنگینه‌های گیاهی در مرمت نسخ خطی بر اساس دستورالعمل‌های متون تاریخی،- مطالعه موردی: مطالعه خواص ضد قارچی و ثبات رنگی زعفران، معصفر، زردچوبه در برابر نور. پایان‌نامه کارشناسی ارشد مرمت اشیاء تاریخی و فرهنگی، دانشگاه هنر تهران، 1396.
  48. ناشناس. چواهر‌الصنایع. نسخه خطی به شماره ثبت0621-003-IRN، کتابخانه حائری، قم. 1008 ه.ق.
  49. ع. آل داود، رنگ‌آمیزی کاغذ و مرکب‌سازی برگرفته از کتاب جواهر‌الصنایع، نشریه نامه بهارستان، (1389)16، 36-27.
  50. ا. گلچین معانی، توضیحی درباره رساله خط، نشریه هنر و مردم، (1349)90، 42- 30.
  51. M. Mizumura, T. Kubo, T. Moriki, Japanese paper: History, development and use in Western paper conservation, (2015), East Asian Materials and Techniques in Western Conservation. Proceedings from the International Conference of the Icon Book & Paper Group, London 8–10 April.
  52. Whatman Price Catalog, (2015), www.whatman.com accessed online Nov. 2017.
  53. http://1001boom.co, accessed online Sep. 2017.
  54. A Larson-Juhl Company, Conservation By Design Catalogue,Vol 2.
  55. م. منظورالاجداد، ر. ربیعی، مفاهیم نظری و کاربردی ساخت کاغذ و قرآیند چاپ. خانه کتاب، تهران، ایران، 1390.
  56. Accelerated Light Aging of Printing and Writing Paper- Xenon- Arc Exposure Apparatus. ASTM,( 2003), D6789-02.
  57. Standard Test Methods for Lightfastness of Colorants Used in Artist' Materials, ASTM, (2003), D 4303-03
  58. نساجی- آزمون‌های ثبات رنگ- ثبات رنگ در برابر نور مصنوعی- لامپ زنون برای آزمون رنگ‌پریدگی. استاندارد ملی ایران، (1393)، ISIRI 4048.  
  59. کاغذهای حساس به حرارت- ویژگی‌های آزمون. استاندارد ملی ایران، (1394)، 20283 ISIRI.
  60. ثبات رنگ کالاهای نساجی- اصول کلی برای اندازه‌گیری رنگ سطح- روش آزمون، استاندارد ملی ایران، (1381)، 5936 ISIRI.
  61. ب. استوارت، روش‌های تجزیه‌ای مواد در مرمت و حفاظت آثار تاریخی. ترجمه م. باقرزاده کثیری، انتشارات دانشکاه هنر اسلامی تبریز، تبریز. 1393.
  62. Surface pH measurement of paper, TAPPI, (2004),  T529 om-04. http://www.Tappi.org, accessed online April 2018.
  63. کاغذ و مقوا- اندازه‌گیری ویژگی‌های کششی قسمت دوم: ازدیاد طول با سرعت ثابت- روش آزمون، استاندارد ملی ایران، (1384)، 8273 ISIRI.
  64. ف. افتخار، نقش رنگ‌ها و مواد واسطه در فرسودگی قالی‌های قدیمی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد مرمت اشیاء تاریخی و فرهنگی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران، 1377.
  65. E. Mert, A Comparative Study on Chemical Charaterization of Different Ink Ingredients Used in Anccient Ornamented Manuscripts, Master of  Sience in Archaeometry Department, Middl East Tecchnical University, 2008.
  66. ز. مشکی، شناسایی اشیاء رنگی ترکیبی در تصویر. پایان نامه کارشناسی، دانشگاه پیام نور مشهد، 1389.
  67. م. آزادی بویاغچی، م. خواحه محمودی، ع. عابد اصفهانی، بررسی مکانیسم واکنش تخریبی اکسیداسیون در کاغدهای تاریخی. دو فصلنامه تخصصی دانش مرمت و میراث فرهنگی. (1395)7، 56-49.
  68. ا. مقبل اصفهانی، شناخت و ساخت ماغذهای دست‌ساز، بنیاد پژوهش‌های اسلامی و سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، مشهد، 1380.
  69. م. عبدالعلی‌زاده، م. آزادی بویاغچی، م. محمدی آچاچلویی، بررسی تأثیرات قارچ‌کش تیوفانات متیل بر ویژگی‌های بصری و ساختاری کاغذ. نشریه علمی پژوهشی تحقیقات علوم چوب و کاغذ ایران، (1396)32، 276-232.
  70. C. F. Schauwecker, Evaluation of Various Chemical Treatment to Prevent the Abiotic Deterioration of Southern Pine Surfaces through Outdoor Screening Trials, Doctor of Philosophy in Wood Science, Oregon State University, 2011.
  71. M. Carme Sistach, J. M. Gibert, R. Areal, Ageing of Laboratory Iron gall Inks Studied by Reflectance Spectrmetry. Resturator. (1999), 151-166.
  72. A. Gorassini, P. Calvini, A. Baldin, Fourrier Transform Infrared Spectrscopy (FTIR) Analysis of Historic Paper Documents as a Perliminary Step for Chemometrical Analysis, Multivariate Analysis  and Chemometry Applied to Environment and Cultural Heritage 2nd ed., Ventotene Island, Italy, (2008).
  73. د. پاویا، گ. لمپمن، گ. کریز، نگرشی بر طیف‌سنجی. ترجمه ب. موثق، انتشارات علمی و فنی، تهران.1370.
  74. L. Andronie, A. Corotan, V. Miresan, I. Pop, C. Raducu, A. Rotaru, L. Olar, Results Obtained by Investigating Saffron Using FTIR Spectroscopy. Bulletin UASVM Animal Sci. Biotech. 73(2016),DOI: 10.15835/buasvmcn-asb:12162.
  75. www.irug.org, accessed online in Jun. 2017.
  76. Sz. Bathaie, A. Farajzade, R. Hoshyar, A  Review  of the Chemistry and Uses of Crocins and Crocetin, the Carotenoid Natural Dyes in Saffron, with Particular Emphasis on applications as Colorants Including their use as Biological Stains. Biotech. Histochem. 89(2014), 401-411.
  77. H. D. Burgess, C. Leckie, Evaluation of  paper  products: with special reference to use with photographic materials. Vol. 4, in topics in photographic preservation, AIC, USA, (1991), 96-105.
  78. Mc. Braid, T. Claire, A Pigment and Fiber Atlas for Paper Conservation, Getty Trust Postgraduate, 2002.
علوم و فناوری رنگ
دوره 13، شماره 3
آذر 1398
صفحه 169-190

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار