شناسایی رنگ سیاه در سفال مینایی بر اساس مطالعات ساختاری و متون کهن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

هنر اسلامی، دانشکده صنایع دستی، دانشگاه هنر اصفهان

چکیده

در این پژوهش، 13 نمونه‌ مطالعاتی سفال مینایی موجود در موزه ملی ایران و حفاری‌های علمی ری و دژ الموت مطالعه شده است. هدف اصلی این پژوهش، شناخت مواد رنگزا در ترکیبات رنگ سیاه، کاربرد و جایگاه قرارگیری این رنگ در سطح لعاب در سفال‌ مینایی است. شناخت ساختار رنگ سیاه در لعاب مینایی، بر اساس سند کهن عرایس‌الجواهر، بخش دیگری از پژوهش را شامل می‌شود. برای دستیابی به اهداف پژوهش، نمونه‌ها با دستگاه میکروسکوپ الکترونی روبشی (SEM) و میکروپیکسی بررسی شده است. پژوهش حاضر، در زمره تحقیقات توصیفی‌، تجربی به شمار می‌رود. نتایج نشان می‌دهد که رنگ سیاه در سفال مینایی گونه‌ای از نقاشی ترکیبی رولعابی و زیرلعابی است. رنگ سیاه کاربرد بسیار متنوعی داشته و برای ترسیم دورگیری، قلم‌گیری و رنگ‌گذاری زمینه استفاده شده است. هنرمندان، علاوه بر ترسیم خطوط کناره‌ نقوش، برای ترسیم پیش‌طرح نیز از رنگ سیاه استفاده کرده‌اند. در نمونه‌های مورد مطالعه، سه گروه رنگ سیاه وجود دارد که اسپینل کرم، آهن و منیزیم سبب تولید آن هستند. نتایج این پژوهش صحت متون کهن را تایید می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Identification of Black Painted Colorant in Mina'i Ceramic Based on Structural Investigation and Ancient Treatise

نویسنده [English]

  • Melika Yazdani
Department of Islamic Art, Isfahan University of the Arts, Isfahan, Iran
چکیده [English]

In this research, black painted colorant of 13 mina'i ceramic (a kind of medieval Persian Islamic dynasty polychrome overglaze painting ceramic) shards from national museum in Iran and excavated shards from Rayy historical region and Alamut castle are considered. This paper focuses on black color to identify process, chemical composition, microstructure and layers based on experimental observations, modern technological studies and famous historical document (Abu’l Qasim’s treatise). Using SEM-EDS and MICRO-PIXE, the chemical composition and microstructure were investigated to characterize and identify the black colorants. The analytical and optical findings of this study points towards that while the majority of these shards featured three of black colors under a transparent glaze, ten of them are opacified and have overglaze decoration. Results indicate that chrome, iron, magnesia base color glazed for black has been applied to decoration and surrounded line over and under the areas. The results of this research confirms the ancient treatise information. Chromite (Muzarrad) and black haematite or magnetite, as black pigments, are observed in the shards. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic ceramic
  • Mina'i ceramic
  • Black pigment
  • Chromite
  • Araʾyis al-Javahir va Nafaʾyis al-Aṭaʾyib

مراجع

  1. ابوالقاسم عبداله کاشانی (700 هـ.ق)، عرایس‌الجواهر و نفایس الاطایب، بکوشش ایرج افشار. چاپ اول. تهران: المعی، 1386.
  2. A. M. Keblow-Bernsted, Early Islamic pottery materials and techniques, Archetype, 1ST edition, 2003, 44-49.
  3. D. Smith, Considering the colors of mina'i ware. Met. Objectives, 3(2001), 9-11.
  4. M. Aga-Oglu, The origin of the term Mina and its meanings, University of Chicago Press, Near Eastern Studies, 5(1946), 241-257.
  5. O. Watson, Ceramics from Islamic Lands, Thames & Hudson in association with al-sabah collection, Dar al-Athar al-Islamiyyah, Kuwait National Museum, 2004, 1.
  6. K. Koss, B. McCarthy, E. Salzman Chase, D. Smith, Analysis of persian painted mina'i ware in scientific research on historic asian ceramics, Sci. Res. Historic Asian Ceram. Washington D.C, (2009), 33-47.
  7. G. Fehérvári, Ceramics of the Islamic World: In the Tareq Rajab Museum, I. B. Tauris, 2000, 126-128.
  8. E. J. Grube, Islamic Pottery of the 8th to the 15th Century in the Keir Collection, Faber & Faber, 1976, 195.
  9. ب. بشیرزاده، س. ح. جزایری، م. ع فقیهی ثانی، ز. نعمتی، سنتز رنگدانه قهوه‌ای بر پایه اسپینل آهن، روی و کروم نشـریه علمـی پژوهشـی علوم و فناوری رنگ، (1387)2، 49-56
  10. ابوریحان محمد بن احمد بیرونی، الجماهر فی الجواهر، تحقیق یوسف الهادی، تهران: میراث مکتوب، 1374.
  11. ع.ع. شروه، م. انوشفر، لعاب، کاشی، سفال، تهران: جاودان خرد، 1385.
  12. P. Holakooei, Technological study of the seventeenth century haft rang tiles in Iran with a comparative view to the cuerda seca tiles in Spain, PhD thesis, Università degli Studi di Ferrara, Italy, 2012.
  13. محمدبن ابی البرکات جوهری نیشابوری (592 هـ.ق)، جواهرنامه نظامی، به کوشش ایرج افشار، تهران: میراث مکتوب، 1383.
  14. H. Ritter, J. Ruska, F. Sarre, R. Winderlich, Orientalische Steinbucher unde Persische Fayence technik, Istanbuler Mitteilungen III. (1935), 16-36.
  15. و. فلور، صنایع کهن در دوره قاجار، ترجمه: علیرضا بهارلو، تهران: پیکره، 1393.
  16. م. متین، م. محمدی، مهدی، مزرد؛ اسپینل کرومیت در فناوری سرامیک‌های سنتی ایران، نخستین همایش فناوریهای بومی ایران، (1387)، 9-1
  17. ر، شمسی پور دهکردی، م. صادقی، ز، غلامی فشارکی، بررسی منشا کرومیت و عناصر گروه پلاتین در افیولیت شمال نایین. زمین شناسی اقتصادی. (1390)3، 125-111.
  18. L. Matsumoto, S. Arai, Petrology of dunite harzburgite with decimeter-scale stratification Mineralogy and Petrology Sciences. J. Mineral. Petrol. Sci. 96(2001), 19-28.
  19. S, T. Sanchez-Segado, L. Makanyire, Y. Escudero-Castejon, A. Hara, Reclamation of reactive metal oxides from complex minerals using alkali roasting and leaching–an improved approach to process engineering. Green Chem. 17(2015), 2059-2080
  20. هـ. ای. وولف، صنایع دستی کهن ایران. ترجمه سیروس ابراهیم‌زاده، تهران: علمی و فرهنگی، 1384.
  21. J. W, Allan, Abu 'l-Qasim's treatise on ceramics, Iran: 11(1973), 111-120.
  22. م. کارگر، م. آشوری، سرامیک پلی کروم نطنز، فصلنامه تحلیلی پژوهشی نگره، 11(1388)، 59-31.
  23. م. زاوش، کانی شناسی در ایران قدیم، ج 2، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1354.
  24. H. E. Wulff, H.S. Wulff, L. Koch, Egyptian faience-a possible survival in Iran. Archaeology. 21(1968), 98-107.
  25. E. Pernicka, H. Malissa, Examination of Islamic glazes with the electron microprobe. Paper presented at the Nature, Aim and Methods of Microchemistry; International Microchem. Symposium. 55, (1976).
  26. M. Ghorbani, The economic geology of Iran, mineral deposits and natural resources, Springer, Dordrecht, 2013, 100-101.
  27. B. Zhang, P. Shi, J. Maofa, Advances towards a clean hydrometallurgical process for chromite, Miner. 6(2016): 1-12.
  28. Ph. Boch, J. C. Niepce, Ceramic Materials: Processes, Properties and Applications. ISTE Ltd, 2007, 217.
  29. A. Dodd, D. Murfin, Dictionary of Ceramics. 3rd edition. The Institute Of Minerals, 1994, 62-63-232-233.
  30. M. S. Tite, The technology of glazed islamic ceramics using data collected by the late alexander kaczmarczyk. Archaeometry, 53(2011), 329-339.
  31. R. Gradmann, Analysis of historical Islamic glazes and the Development of a substitution material. Institute of Geography and Geology, PhD Thesis, Julius Maximilans University Würzburg, Germany, 2016.
  32. R. Wen, M. Pollard, The pigments applied on the Mina’i wares and the correlation with Chinese blue-and-white porcelain. Archaeometry. 58(2016), 1–16.
  33. P. Holakooei, J. F. Lapérouse, F. Caròc, S. Röhrsd, U. Frankee, M. Müller-Wienere, I. Reiche. Non-invasive scientific studies on the provenance and technology of early Islamic ceramics from Afrasiyab and Nishapur. J. Archaeolog. Sci. 24(2019), 759-779.
  34. V. Hill, The Materials and Technology of Glazed Ceramics from the Dehluran Plain, Southwestern Iran, British Archaeological Reports, 2006, 12.
  35. Ph. Colomban, Lapis lazuli as unexpected blue pigment in iranian lajvardina ceramics. J. Raman Spectrosc. 34(2003): 420–423.
  36. R. Chapoulie, C. Déléry, F. Daniel, M. Vendrell‐saz, Cuerda seca ceramics from al‐andalus, islamic spain and Portugal (10th- 12th centuries ad): Investigation with SEM–EDX and cathodoluminescence. Archaeom. 47(2005), 519-534.
  37. P. Holakooei, F. Tisato, C. Vaccaro, F. C. Petrucci, Haft rang or cuerda seca? Spectroscopic approaches to the study of overglaze polychrome tiles from seventeenth century Persia. J. Archaeolog. Sci. 41(2014), 447-460.
  38. R. B. Mason, M. S. Tite, S.  Paynter, C. Salter, Advances in Polychrome Ceramics in the Islamic World of the 12th Century. Archaeom. 43(2001), 191-209.
  39. لامعی رشتی، محمد. نقش تحلیل عنصری در باستان‌سنجی، مجله فیزیک، (1382)، سال بیست و یکم: 9-14
  40. م.م. هراتی، س.ع. میرعلی نقی. دانشنامه جهان اسلام، جلد1، تهران: بنیاد دایرة المعارف اسلامی، 1375
  41. ع. بابایی دارانی، م. خواجه امینیان، س. اردشیری، ح. زارع. ساخت و بررسی مشخصات ساختاری نانورنگدانه‌های سرامیکیCr2O3، CoCr2O4  و Al2O3-2Cr2O3 به روش هیدروترمال.  نشـریه علمـی علوم و فناوری رنگ. 12(1397)، 280-271
  42. ا. رحیمی، م. متین، تکنولوژی سرامیک‌های ظریف، جلد 2، شرکت صنایع خاک چینی ایران‌، (1368).
علوم و فناوری رنگ
دوره 14، شماره 3
مهر 1399
صفحه 223-235

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار